به گزارش آوای دشتی به نقل از ایرنا: سال آبی استان بوشهر در حالی آغاز می‌شود که پیش بینی کارشناسان هواشناسی حکایت از کاهش میزان بارش‌های مورد انتظار کشاورزان برای آغاز کشت پاییزه دارد و گویا قرار نیست زمینهای تشنه لب با باران سیراب و با کشت گندم سرسبز شود.
آنطور که “احمد وظیفه “رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی پیش بینی کرده در مهر و آبان سال جاری کشور با کاهش بارش‌ها روبرو است و این شرایط نشان از یک سال آبی خشک دیگر دارد که از هم اکنون کشت پاییزه را تحت تاثیر قرار داده است.
به عنوان نمونه خشکی پائیز و زمستان و قهر آسمان با کشاورزان بوشهری تهدیدی برای گندم‌کاران دیم است که سال گذشته نیز به دلیل کم بارشی و پراکنش نامناسب گندمزارهای آنها متاثر از این نامهربانی شدند و به ثمر ننشست.
در سال آبی ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ کشاورزان خود را برای تولید ۱۱۴ هزار تن محصول گندم آماده کرده بودند برهمین اساس ۹۲ هزار هکتار از زمین های این استان زیر کشت گندم دیم و در ۱۵هزار و۴۵۰ هکتار نیز به شیوه آبی کشت شد، اما همه چیز مطابق برنامه‌های پیش بینی شده پیش نرفت و به دلیل کاهش بارش‌ها و پراکنش نامناسب بیش از ۴۰ درصد مزرعه‌های گندم این استان دچار خسارت شد و از ۱۱۴ هزار تن گندم پیش بینی برداشت تنها ۶۰ هزار تن محقق شد.
پیش‌بینی‌های هواشناسی، امسال هم خبر خوبی برای کشاورزان بوشهری ندارد زیرا به گفته احمد وظیفه تا ۲۰ روز نخست مهرماه بارندگی تنها محدود به نوار شمالی کشور و سایر نقاط بدون بارش خواهند بود.
در دهه سوم مهرماه ممکن است با نفوذ سامانه‌های بارشی روبرو شویم اما این بارش‌ها محدود به شمال و شمال غرب کشور است و جنوبی‌ها براساس روال اقلیمی، باید در ماه‌های بعد منتظر نفوذ سامانه‌های بارشی در عرض‌های جنوبی باشند.
در همین راستا بیشتر مدل‌های اقلیمی استان بوشهر نیز حکایت از کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی بارش‌ها و همزمان افزایش یک درجه‌ای دما در ماه‌های مهر و آبان دارد تا خشکسالی برای بوشهری‌ها همچنان ادامه داشته باشد.
آنطور که فرج الله شکوهی مدیرکل هواشناسی استان بوشهر می‌گوید: بر اساس اقلیم، بارش‌های سیستمی بوشهر از نیمه آبان به بعد آغاز می‌شود و تا آن زمان بیشتر بارش‌ها هم رُفتی هستند. هرچند سابقه چند سال اخیر نشان میدهد بیشتر بارندگی‌ها در این سال‌ها مربوط به آذر ماه است.
بارش کمتر تبخیر بیشتر
میانگین بارش استان بوشهر ۲۵۵ میلی متر است، این درحالی است که طی چهار دهه آماری، آسمان این استان تنها در ۱۰ سال بیش از ۳۰۰ میلی متر باریده است و ۳۰ سال نیز بارندگی آن در حد میانگین و یا پایین‌تر از آن به ثبت رسیده است، بطوریکه بررسی‌ها نشان میدهد در این مدت ۵۰ تا ۶۰ درصد بارندگی‌ها پایین‌تر از میانگین، حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد در حد میانگین و تنها ۲۵ تا ۳۰ درصد بارش‌ها بیش از میانگین بوده است که آن هم در صورتی ترسالی به شمار می‌رود که پراکندگی بارش‌ها مناسب باشد.
بطوریکه با نگاهی خوش‌بینانه ۷۰ درصد سال‌های آبی استان بوشهر در حد و زیر میانگین و کمتر از ۳۰ درصد بالای میانگین هستند؛ نکته‌ای که اقلیم استان بوشهر بخوبی نشان میدهد، بیشتر با سال‌های خشک روبرو هستیم و باید در مقابل این واقعیت طبیعی از منابع موجود استفاده بهینه‌تری شود.
در کنار بارش‌های کم سال‌های گذشته دمای استان بوشهر نیز افزایش یافته به نحوی که آمار و ارقام حاصل از ایستگاه‌های هواشناسی نشان میدهد، دمای این استان نسبت به بلند مدت (۳۰ سال گذشته) افزایش ۱.۶ درجه‌ای را تجربه کرده و از ۲۴.۵ به ۲۶.۱ رسیده است که در این شرایط دمایی تبخیر نیز بیشتر می‌شود.
۱۲ محدوده آبی استان بوشهر ممنوعه و بحرانی
بارش مداوم باعث می‌شود کشاورز مصرف بهینه تری از این نعمت خدادادی داشته باشد و به علت تداوم بارندگی‌ها در تمام طول سال بهره برداران کمتر به سراغ برداشت از آب‌های زیر زمینی بروند. افزون بر این بارش‌های این چنینی، تغذیه سفره‌های زیرزمینی افزایش کیفیت و کمیت منابع آبی را در پی دارد اما با توجه به تغییر اقلیم تعداد روزهای بارانی در سال زراعی جاری کم، پراکنش نامناسب و بیشتر بارش‌ها به صورت سیلابی پیش بینی شده و همین امر باعث شده آب‌های روان فرصت نفوذ به آب‌های زیرزمینی را نداشته باشند.
در زمان حاضر ۸۰ درصد مصارف آب زیرزمینی استان بوشهر در بخش کشاورزی و تنها ۲۰ درصد در بخش خدمات و آشامیدنی مصرف می‌شود و شرایط اقلیمی و نوع بهره‌برداری از این منابع سبب شده تا بهره‌برداران برای رسیدن به آب بیشتر دست به تخلف‌هایی از جمله کف شکنی، حفر چاه غیر مجاز، انتقال آب و یا تعدد جابه جایی چاه‌ها و اضافه برداشت بزنند و درد زمین را مضاعف کنند.
در این شرایط کشاورزان برای آبیاری زمینهای خود فشار بیشتری به آب‌های زیر زمینی می‌آورند و هزینه‌های این فشار مصرف بیشتر انرژی، حفر وکف شکنی چاه‌ها مکیدن ذخایر بلند مدت آبخوان‌ها و ثمره همه آنها رودرویی با پدیده فرونشست است.
براساس آمارها، برداشت نزدیک به ۱۰ میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی در ۲۰ سال گذشته برای همه مصارف بوشهر، ۱۲ محدوده مطالعاتی این استان از مجموع ۱۶ محدوده را، ممنوعه و بحرانی کرده است و تنها چهار محدوده ساحلی این استان بیلان متعادل دارند.
شور شدن منابع آبی و کاهش تولید محصول
شرایط خشکسالی باعث شده بهره‌بردارن فشار بیشتری به منابع زیرزمینی بیاورند و همین امر منجر به کاهش کیفیت منابع آبی شده به این معنی که آب‌ها شورتر و راندمان و بهره وری اقتصادی محصول کمتر شده است.
آنطور که مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت سهامی آب منطقه ای بوشهر می‌گوید: محصولی که با شوری آب ۲هزار تولید شود به نسبت تناژ بهره‌برداری در هکتار شرایط بهتری نسبت به محصولی دارد که با شوری چهار هزار تولید شود. این درحالی است که امروز شوری دشت‌ها در استان بوشهر از ۵تا ۶ هزار به ۱۲ هزار افزایش یافته و همین شرایط باعث شده بسیاری از کشت‌ها دیگر قابل انجام نباشند و کشاورزان به سمت آب شیرین کن‌های مجاز و غیر مجاز حرکت کنند.
به گفته جابر مظفری زاده هرچند آب شیرین کن‌ها به صورت مقطعی مشکل کشاورزان را برطرف می‌کنند اما باید مراقب باشیم چون همین شیرین کننده‌های آب، شورابه هایی تولید می کنند که باعث تشدید شوری منابع آبی زیر زمینی، تخریب خاک منطقه و از بین بردن پتانسیل خاک می‌شوند و در صورت تداوم در زمان نه چندان کوتاهی شوره زارهای وسیعی در استان خواهیم داشت.
او اینگونه ادامه میدهد: هرچند در این شرایط نظر برخی از کارشناسان مبنی بر تعطیل شدن کشاورزی است اما می‌توان با از سر گرفتن کشاورزی اصولی و عقلانی ضمن حفظ منابع محدود آبی؛ کشاورزی را نیز که نقشی مهم و موثر در تامین امنیت غذایی کشور دارد، حفظ کرد.
کشت متناسب با اقلیم تنها راه تداوم کشاورزی بوشهر
رژیم بارشی استان بوشهر در ۱۰ سال اخیر نشان میدهد بیشتر بارش‌ها خسارت‌زا هستند برای مثال میانگین بارندگی استان بوشهر در فصل پاییز در یک بارش خلاصه شد و این بارش‌های رگباری در مدت زمان کوتاه می‌تواند خسارت‌زا باشند؛ بطوریکه در بارندگی ۱۶ آذر ماه سال گذشته در کمتر از ۲ ساعت در وحدتیه ۱۶۷ و شبانکاره دشتستان ۱۶۰ میلی متر بارش به ثبت رسید و بیش از ۵۰ میلیارد تومان به بخش کشاورزی خسارت وارد شد.
تغییر اقلیم به عنوان یکی از مولفه‌های تاثیرگذار در بخش کشاورزی امروز به صورت خشکسالی، کاهش بارش، تغییر درجه حرارت، بروز بارندگی‌های شدید و سیل آسا و بارندگی خارج از فصل در استان بوشهر خود را نشان میدهد.
هرچند بخشی از وضعیت بحرانی منابع آبی این استان به دلیل خشکسالی است اما بدتر اینکه ۸۰ درصد این شرایط بحرانی پیامد اقدامات و عوامل انسانی است که ارتباطی با اقلیم ندارد.
به اعتقاد مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت سهامی آب منطقه ای بوشهر آب در کشوری که یک سوم متوسط جهانی بارش و سه برابر تبخیر جهانی را دارد، حکم طلا می‌یابد و امروز این آب ارزشمند به دلیل کار غیر کارشناسی به پای محصولات آب بر از جمله هندوانه می رود که با قیمت خیلی کمی به فروش می رسد.
او ادامه میدهد: گزینش کشاورزی منطبق بر اقلیم، در شرایط خشکسالی تنها راهکار رهایی از این شرایط بحرانی است به این معنی که کشاورزی باید براساس اقلیم هر منطقه انجام شود و نوع کشت و میزان سطح زیر کشت براساس ظرفیت آب هر منطقه و با استفاده از تکنولوژی‌های نوین آبیاری با هدف بهره وری بیشتر از آب انجام شود.
از نظر این کارشناس آب، برای اینکه به کشاورزی پایدار برسیم باید در یک بازه زمانی چند ساله، میزان برداشت با میزان تغذیه ناشی از باران برابر باشد تا تعادل ایجاد و روند فرونشست زمین متوقف شود.
مظفری زاده معتقد است حرکت به سمت کشت گلخانه‌ها گزینه دیگری است که می‌تواند راهکاری برای حل مشکل کشاورزی در شرایط خشکسالی تلقی شود اما باید در کنار ایجاد این زیرساخت امکان انتقال محصول به بازار هدف داخلی و خارجی نیز از سوی دولتمردان مورد توجه قرار گیرد.
ضرورت ارتقای بهره‌وری آب و حذف کشت محصولات آب بر
استان بوشهر در سال زراعی گذشته علاوه بر خسارت سیل، با کاهش شدید بارندگی، افزایش دما، بارش در فصل تابستان روبرو شد که این عوامل طبیعی به بخش کشاورزی این استان آسیب زیادی وارد کرد؛ اینها بخشی از سخنان خسرو عمرانی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی در خصوص تغییر اقلیم است.
او در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اینگونه ادامه میدهد: با توجه به شرایط اقلیمی برای رونق کشاورزی راهی بجز ارتقای بهره‌وری و کارایی مصرف آب در واحد سطح، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از کشت محصولات آب بر در استان بوشهر وجود ندارد و رسیدن به این برنامه‌ها جز با همکاری بخش کشاورزی و نهادهای پیشتیبان تولید کننده آب امکان پذیر نیست.
از نظر خسرو عمرانی برای رسیدن به تولید پایدار و تضمین چرخه اقتصادی باید نسبت به تبدیل کشت از فضای باز به کشت متراکم و گلخانه ای، استفاده کامل از کشت نشایی و استفاده از ارقام پرمحصول اقدام کرد؛ این به معنی کاهش سطح کشت و ارتقای کارایی مصرف آب است که تنها راه نجات کشاورزی بوشهر در این سال‌های خشکسالی است.
لزوم توجه به کشت حفاظتی و مکانیزه
به گفته عمرانی هرچند کشت دیم در شرایط بارندگی کمتر از ۲۵۰ میلی متر توصیه نمی‌شود و ریسک بالایی دارد اما کشاورزان بدون توجه به این توصیه‌ها با نخستین بارندگی پائیزی زمینهای دیم خود را به زیر کشت می‌برند و ما نیز به عنوان متولیان کشت مجبور به تامین نهاده‌های کشاورزی برای راحتی کارآنها هستیم به نحوی که تاکنون ۱۱هزار و ۶۰۰ تن بذر و ۱۸هزار و۸۰۰ تن سهمیه کود اوره تامین و ۵۰ درصد توزیع شده و کودهای فسفاته و پتاسه نیز به اندازه کافی و بدون محدودیت در این استان تامین شده است.
اما چنانچه معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر می‌گوید: مکانیزه کردن کشاورزی نیز تا اندازه ای از آلام کشاورزی و خسارت کشاورزان در روزهای دشوار بی آبی می‌کاهد؛ او معتقد است کشت حفاظتی و مکانیزه می‌تواند راهکاری برای تضمین تولید باشد به نحوی که در این نوع کشت در هر هکتار یک هزار و ۳۰۰ کیلو گندم برداشت می‌شود این درحالی است که در زمین‌هایی که به شیوه معمول کشت می‌شود این میزان به زیر ۲۰۰ کیلو می‌رسد.
آنطور که عمرانی اعلام می‌کند در زمان حاضر سالانه ۴۵ درصد از زمینهای آبی و تنها ۲۰ درصد از زمینهای دیم استان بوشهر به صورت مکانیزه کشت می‌شوند و به ترتیب افزایش عملکرد ۲۰ تا ۳۰ درصدی نسبت به زمین‌هایی که به صورت سنتی کشت می‌شوند دارند و با توجه به اینکه خط اعتباری مکانیزاسیون بدون محدودیت وجود دارد انتظار می‌رود کشاورزان برای رسیدن به پایداری در تولید به خصوص در شرایط خشکسالی از این تسهیلات استفاده و کشت خود را به صورت حفاظتی انجام دهند.
این کارشناس بخش کشاورزی در خصوص فواید کشت حفاظتی اینگونه توضیح میدهد استفاده از دستگاه‌های کارنده، کشت روی بقایای گیاهی سال قبل، قرار دادن بذر در جایی که باید قرار بگیرد، انجام کشت کف جوی و انتقال شوری به پشته و آسیب واردن نشدن به ریشه، جمع شدن آب باران در اطراف گیاه و مصرف کمتر بذر و رشد یک دست گیاه از جمله مزایای کشت حفاظتی به شمار می‌رود.
بیمه، مرهم درد کشاورزان بوشهر در خشکسالی
در شرایط خشکسالی و ترسالی که آسمان رحمت خود را از زمین دریغ کرده بهترین و مطمئن ترین راه برای پیش‌گیری از خسارت وارد شدن به بهره برداران و حمایت از کشاورزان بیمه محصولات و زمینهای کشاورزی است.
به اعتقاد معاون بیمه ای بانک کشاورزی استان بوشهر در شرایطی که بیش از ٢٢ محصول استراتژیک کشاورزی در چتر حمایتی بیمه قرار دارند ضروری است بانک کشاورزی با استقرار کارگزاران بیمه در شهرستان ها، کشاورزان را در بیمه کردن محصولات ترغیب کند چون تنها راه کمک به کشاورزان خسارت دیده، از طریق حمایت بیمه ای امکان پذیر است.
غلامعلی حسینی پناه تاکید می‌کند: کشاورزان به این نکته توجه داشته باشند که در سال زراعی جاری خرید تضمینی محصولات از سوی دولت منوط به بیمه بودن محصولات شده است و این ضرورت بیمه کردن محصولات کشاورزی را دوچندن می‌کند.
به بیان حسینی پناه در سال زراعی گذشته ۸۰ درصد محصولات و زمینهای کشاورزی استان بوشهر زیر پوشش بیمه رفت و ۲۶۰ میلیارد ریال نیز بابت غرامت به حساب بیمه گذاران خسارت دیده در استان بوشهر واریز شد برهمین اساس با توجه به تغییرات اقلیم، پائیز و زمستان خشک می‌طلبد بهره برداران نسبت به زیرپوشش قرار دادن کامل محصولات کشاورزی بویژه کشت‌های پاییزه و قراردادی خود اقدام کنند.
از نظر این کارشناس بیمه همزمانی بیمه با کشت محصول پرداخت حق بیمه را برای کشاورزان سخت می‌کند به همین دلیل صندوق بیمه شرایطی را به وجود آورده که همزمان با کشت اقدام به خرید بیمه شود و قسط بیمه نامه همزمان با برداشت محصول پرداخت شود تا به این صورت فشار کمتری به کشاورز وارد شود.
آنطور که حسینی پناه می‌گوید: تعرفه‌هایی که پیش بینی شده مناسب و تعهدات صندوق بیمه برای سال زراعی جاری خوب و سعی شده هزینه‌های تولید را پوشش دهد همچنین با توجه به اینکه صندوق بیمه مجموعه ای حمایتی است و دولت برای بیمه محصولات کشاورزی یارانه پرداخت می کند بهترین فرصت است که بهره‌برداران با بیمه محصولات خود زمینهای برای جبران خسارت ناشی از عوامل مختلف از جمله خشکسالی فراهم کنند.
آنچه از این نوشتار برمی‌آید درشرایطی که با کاهش بارش روبرو هستیم و ذخایر آب‌های زیرزمینی روبه کاهش و دشت‌های استان بوشهر خشک شده تغییر در شیوه کشاورزی و استفاده از راهکارهایی که منجر به افزایش بهره وری محصول می‌شود از یک طرف و استفاده از پوشش بیمه ای برای جبران خسارت تنها راهکار ادامه حیات در شرایط خشکسالی است.
Sunday, 22 December , 2024