آفت چوبخوار خرما همیشه در نخلستان‌های استان بوشهر بوده و در ردیف آفت‌های درجه ۲ و ۳ به شمار می‌رفت اما از اوایل دهه ۹۰ با خشکسالی‌های پی درپی و کاهش کمی و کیفی آب، ازبین رفتن دشمنان طبیعی آفت، فاصله طولانی بین آبیاری، تغییر رفتار آفت‌های چوبخوار و مدیریت نامطلوب باغ‌ها فعالیت آن از منطقه تنگستان تشدید و باعث شد تا امروز به عنوان آفت درجه یک نخیلات این استان شناخته شود و ۶ میلیون اصله نخل در سطح ۳۴ هزار هکتار را مورد تهدید جدی قرار دهد.
درخت نخل گیاهی ارزشمند و همچون مردمان جنوب مقاوم و سرسخت در برابر آب و هوای گرم و سوزان است که در این سال‌های خشکسالی با وجود کم آبی و تشنگی به خوبی سرپا مانده و خود را با شرایط تطبیق داده است، اما امروز این درخت استوار مبتلا به آفت سوسک چوبخوار شده که تنه آن را از درون خورده و پوک می‌کند.
هرچند تشنگی‌های طولانی نتوانست نخیلات استان بوشهر را از پای درآود اما آفت چوبخوار خرما با مکیدن شیره جان نخیلات این استان سالانه یکصد تا ۲۰۰ اصله از این نخیلات را در مناطق بحرانی به زانو درمی‌آورد و با توجه به اینکه بازگرداندن این نخیلات آفت زده که قابلیت رشد مجدد را ندارند با انجام عملیات باغبانی بسیار سخت است این نوع خسارت بعنوان بدترین حالت خسارت به شمار می‌رود.
آفت چوبخوار خرما شامل ۲ نوع سوسک معروف به “کرگدنی” (شاخ دار) و “شاخک بلند” است که در تنه درخت پنهان می‌شود؛ این آفت در طول سال فعال است و از تنه درخت، قسمت‌هایی از برگ‌های انتهایی و دم خوشه تغذیه می‌کند و موجب پوکی درخت از درون و از بین رفتن خوشه‌ها و شاخه‌ها می‌شود و پس از مدتی نخل‌های راست قامت را به زانو درمی‌آورد.
به دلیل مخفی و پنهان بودن فعالیت آفت چوبخوار، تشخیص حضور و فعالیت سوسک چوبخوار در مراحل اولیه برای باغدار بسیار مشکل است و خسارت زمانی مشخص می‌شود که جمعیت بالا رفته و کار کنترل سخت شده است.
آلودگی ۶ هزار هکتار از نخیلات استان بوشهر به آفت چوبخوار خرما
هرچند آفت سوسک چوبخوار خرما از قدیم در نخیلات استان بوشهر وجود داشته اما جمعیت آنها از آستانه خسارت پایین‌تر بوده به این معنی که خسارت اقتصادی نداشته اما کاهش کیفیت آب، گرمای بی‌سابقه و نبود امکان تغذیه نخیلات باعث شده طی یک دهه بیش از ۶ هزار هکتار از سطح نخیلات این استان به کانون بحرانی این آفت تبدیل شود.
افزون بر این در زمان حاضر ۱۸ هزار هکتار از نخیلات استان بوشهر گرفتار آفت سوسک چوبخوار خرما هستند که اگر مدیریت نشود به طور حتم به کانونی بحرانی از آلودگی تبدیل می‌شود این بخشی از سخنان احمد سبحانی مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر است.
کاهش آبیاری و از بین رفتن پرندگان و زنبورها عامل تشدید آفت چوبخوار
مدیرحفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر درباره عوامل تشدید کننده آفت چوبخوار در استان بوشهر به ایرنااینگونه توضیح می‌دهد: گرمای شدید و خشکسالی‌های مداوم باعث محدود شدن آبیاری نخیلات به ۲ بار در سال شده افزون براین کاهش کیفیت آب (شور شدن) و نبود امکان تغذیه اصولی نیز از جمله عوامل تشدید کننده فعالیت آفت‌های چوبخوار در نخیلات این استان است.
احمد سبحانی معتقد است: شدت آفت سوسک چوبخوار خرما در استان بوشهر به دلیل شیوه آبیاری که بیشتر از طریق شبکه آبیاری می‌شوند نسبت به سایر استان‌های خرما خیز از جمله خوزستان، کرمان و هرمزگان بیشتر است.
او از بین رفتن دشمنان طبیعی شامل پرندگان و زنبورها در محیط باغ و طبیعت را از دیگر عوامل تشدید کننده آفت چوبخوار خرما در استان بوشهر عنوان می‌کند، آنطور که او می‌گوید: در گذشته بسیاری از دشمنان طبیعی از لارو این حشره‌ها استفاده می‌کردند و به نوعی جمعیت آفت کنترل و درحالت تعادل نگاه داشته می‌شد این درحالی است که در این چند سال به دلیل تغییر شرایط اقلیمی جمعیت این دشمنان طبیعی به صورت تدریجی کاهش و به نوعی از بین رفته و همین امر طغیانی شدن این آفت را در نخیلات استان بوشهر به دنبال داشته است.
نخیلات جوان در تهدید آفت چوبخوار خرما
بیشتر تمایل آفت چوبخوار خرما به نخیلات جوان که ارثیه آبا و اجدادی باغداران هستند و می‌توانند سال‌ها هزینه زندگی خانوارهای زیادی را تامین کنند هدف قرار داده و به راحتی طعمه این آفت می‌شوند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشتر تمایل آفت سوسک چوبخوار خرما به باغ‌ها و نخیلات جوان است؛ با توجه به اینکه بهبود شرایط نخیلات دچار آفت بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر به شمار می‌رود این شرایط می‌تواند بدترین نوع خسارت برای نخیلات قلمداد شود.
سبحانی می‌گوید: نکته مهم در خصوص آفات چوبخوار خرما این است که روش‌های معمولی از جمله کنترل شیمیایی به دلیل اینکه آفت در عمق تنه درخت قرار دارد و دور از دسترس هرگونه محلول سمی است کازساز نیست بنابراین استفاده از روش مدیریت تلفیقی (استفاده از چندین روش کنترلی به صورت همزمان و به موازات همدیگر) تنها راه مقابله با این آفت به شمار می‌رود و در این روش باید به موازات همدیگر از چندین روش کنترلی به صورت همزمان استفاده شود.
روش‌های کنترلی با عنوان مدیریت تلفیقی آفت شامل بخش‌های مختلفی که همه مبتنی بر بیولوژی و زیست شناسی آفت هستند طراحی می‌شود.
به همین دلیل کارشناسان مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر امروز در بخشی از نخیلات منطقه آبپخش در راستای آموزش باغداران روش‌های مقابله‌ای با آفت سوسک چوبخوار خرما را به نمایش گذاشتند.
روش‌های مقابله با آفت چوبخوار خرما
هدف استفاده از روش‌های مقابله‌ای مرسوم در دنیا با آفت چوبخوار خرما کنترل جمعیت این آفت با رویکرد کاهش میزان خسارت به نخیلات است که باید به صورت همزمان استفاده شود.
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: یکی از راه‌های کاهش خسارت آفت چوبخوار انجام روش بهداشتی و زراعی (هرس و تکریب) است، با توجه به اینکه محل زیست، فعالیت و به نوعی پناهگاه زندگی این آفت در قاعده دمبرگ‌ها است تلاش شده با هرس و سوزاندن ته دمبرگ‌ها بخشی از محل زندگی آفت از باغ حذف شود.
به گفته سبحانی ۲۵ تا ۴۰ درصد این آفت با روش تکریب کنترل می‌شود و بسیاری از نخلداران به دلیل فراگیری آموزش‌های لازم در این زمینه کار تکریب را با هزینه شخصی خود انجام می‌دهند.
استفاده از تله نوری و فرمونی یکی دیگر از روش‌های مقابله با آفات چوبخوار است به نحوی که در این روش از تمایل این حشره‌ها به نور و فرمون جنسی استفاده می‌شود و با نصب تله‌ها در باغ به دام انداخته می‌شوند.
با توجه به اینکه از اردیبهشت تا مرداد ماه زمان شروع فعالیت آفت است این حشره بالغ برای تولید مثل از تنه نخل بیرون می‌آید و بعد از جفت‌گیری حشره ماده برای تخم‌ریزی دوباره باید به تنه نخل بازگردد که از این رفتار آفت که تمایل به نور دارد، استفاده می‌شود.
سبحانی در توضیح تله‌های نوری و فرمونی می‌گوید: در این روش تله‌هایی که از جنس آهن و گالوانیزه است نصب می‌شود و با استفاده از روشن کردن لامپ بیشتر حشره‌های بالغی که برای جفت‌گیری بیرون می‌آیند به سمت تله نوری می‌روند و با این اقدام بخش دیگری از جمعیت آفت کنترل می‌شود.
حتی در برخی از جاها که برق نیست باغداران با ابتکار و خلاقیتی که دارند با استفاده از پنل‌های خورشیدی چراغی بالای حوضچه‌ای از آب و روغن روشن نگه می‌دارند و با همین کار ساده که حکم تله نوری پیدا می‌کند با آفت چوبخوار مقابله می‌کنند.
او یادآور شد: با نصب تله‌های نوری جمعیت فعال آفت به دام انداخته می‌شود و برای نسل آینده جمعیت آفت کاهش می‌یابد.
سبحانی قرص گذاری (قرص یا پودر فسفید آلومینیوم) به صورت پوشاندن تنه درخت خرما با پوشش‌های مخصوص برزنتی یا پلاستیکی و استفاده از طعمه مسموم در زمان گرده افشانی در تاج نخل را نیز می‌توان به روش‌های کاهش خسارت آفت چوبخوار اضافه کرد.
مدیرحفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر مجموعه چند روش یاد شده را به عنوان مدیریت تلفیقی آفت معرفی می‌کند که تاکنون در مناطق کانونی آفت چوبخوار در استان بوشهر مورد استفاده قرار گرفته است و با توجه به گسترش آفت راهی جز استفاده از همین روش‌ها وجود ندارد.
به گفته سبحانی آفت سوسک چوبخوار خرما خود عامل بیماری‌های قارچی نیست اما عاملی برای انتقال آنها به شمار می‌روند و باعث انتشار می‌شوند.
استفاده تلفیقی از روش‌های مقابله‌ای هرچند هزینه‌بر است اما به عنوان روش‌های عملی و کاربردی تنها راهی است که با استفاده از آنها می‌توان آفت را پائین‌تر از آستانه خسارت نگه داشت.
آنطوری که سبحانی می‌گوید: به ازای هر هکتار انجام عملیات مدیریت تلفیقی در نخیلات آلوده به سوسک چوبخوار خرما ۴۵تا ۵۰ میلیون تومان هزینه می‌شود که با توجه به بالا بودن هزینه‌های باغداری بسیار گران است.
او ادامه می‌دهد: امسال از محل اعتبارات استانی چهار میلیارد تومان و از محل اعتبارات ملی ۲.۵ میلیارد تومان برای مقابله با آفت سوسک چوبخوار خرما در استان بوشهر اعتبار تخصیص یافته است که با توجه به شیوع و محدوده بحرانی جوابگو نیست.
به گفته سبحانی اعتبار اختصاص یافته برای مقابله با آفت سوسک چوبخوار خرما تنها کفاف اجرای برخی از پایلوت‌ها، ترویج الگوها و به نمایش گذاشتن شیوه‌های مدیریت تلفیقی به نخلداران است.
او یادآور می‌شود: تاکنون هیچ تسهیلاتی برای مقابله نخلداران با آفت سوسک چوبخوار خرما پیش بینی نشده و انتظار می‌رود با توجه به گران بودن استفاده از روش‌های مدیریت تلفیقی مسئولان نسبت به اختصاص تسهیلات کم بهره برای این امر اقدام کنند.
سبحانی تاکید می‌کند: بدون کمک تسهیلاتی باغدار امکان مقابله با این آفت مخرب را ندارد.
برآیند
به نظر می رسد در صورت هر گونه تعلل طی یک دهه آینده با موجی از هجوم این آفت سهمگین به باغات استان مواجه شویم به گونه ای که خسارات جبران‌ناپذیری بر بدنه باغات استان برجای گذارد.
مراقب باشیم که آفت سوسک چوبخوار خرما بیکار نخواهد ماند و به فعالیت خود ادامه می‌دهد پس برای حفظ نخیلات استان باید روش‌های مدیریت تلفیقی برای مبارزه با این آفت جدی گرفته شود.
Sunday, 22 December , 2024