ایران به دلیل کم آبی سومین کشور سدساز دنیا است که مهمترین هدف‌های سازندگان سدها مهار سیلاب‌ها، ذخیره آب‌های سطحی برای تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت، تقویت سفره‌های آب زیرزمینی، جلوگیری از فرسایش خاک و در کنار آن تولید برق است؛ همچنین توجه به جنبه‌های تفریحی درسدها به دلیل ویژگی‌ها، جاذبه‌ها و زیبایی‌های خاص خود در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از جمله ایران از هدف‌های ثانویه به شمار می‌رود.
با توجه به قرارگیری استان بوشهر در نقطه انتهایی۲ حوضه آبریز حله و مند؛ جریان‌های تولیدی بیشتر به صورت سیلاب‌های مخرب در مدت زمانی کوتاه اتفاق و تنها بخشی از آن در سد رئیسعلی دلواری ذخیره و صرف مصارف کشاورزی می‌شود و سالانه ۲.۵ میلیارد مترمکعب از این رواناب‌ها، بدلیل نبود سدهای مخزنی با تخریب زمین‌های کشاورزی و آسیب رساندن به تاسیسات زیربنایی از دسترس خارج و مستقیم به خلیج فارس می‌ریزد.
در همین راستا با هدف استفاده بهینه از این آب‌ها پیش از تخلیه به دریا، مطالعه گسترده‌ای در همه حوضه‌های آبریز اصلی و داخلی استان بوشهر انجام گرفت و نتیجه آن تاکنون برنامه‌ریزی احداث چهار سد بزرگ و پنج سد متوسط و کوچک در این استان است که اجرای آنها از سال ۹۲ آغاز شده‌است.
“رئیسعلی دلواری” تنها سد مخزنی استان بوشهر تا سال ۹۲ بود که با سرمایه گذاری ۶۰ میلیارد تومان و ظرفیت مخزن ۶۹۵ میلیون مترمکعب در سال ۸۵ بهره‌برداری شد. این درحالی است که در کمتر از هشت سال گذشته با افزایش چشمگیر اعتبارات در زمینه سد سازی، احداث و بهره برداری از ۹ سد در استان بوشهر کلید خورد تا امکان ذخیره سازی یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب آب در این استان فراهم شود.
با توجه به خشکسالی‌های اخیر و کمبود شدید آب، ساخت سدهای ذخیره‌ای، روان‌آب را به جای تهدید به فرصتی برای توسعه کشاورزی تبدیل می‌کند و دولت تدبیر و امید این مهم را در استان بوشهر به خوبی مورد توجه قرار داده است.
سدهای تعریف شده در استان بوشهر شامل چهار سد بزرگ دالکی، دشت پلنگ، باغان و خائیز و پنج سد کوچک شامل “قیزقلعه”، “تنگ ارم”، “ارغون”، “اخند” و افزایش ظرفیت سد “سنا” است که بهره‌برداری از آنها نقشی مهم در تامین آب مورد نیاز بخش کشاورزی، صنعت و شرب استان بوشهر دارد.
از این شمار تاکنون سه سد قیزقلعه و تنگ ارم در شهرستان دشتستان و پروژه افزایش ظرفیت سد سنا در شهرستان دشتی در سال ۹۸ به بهره‌برداری رسیده‌است و مابقی با پیشرفت‌های فیزیکی متفاوت در دست اجرا هستند.
فعال بودن پروژه‌های سدسازی با وجود تحریم‌ها
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر گفت: با وجود تغییر قیمت ارز و تحریم‌ها، با حمایت دولت و کمک و همکاری پیمانکاران داخلی همه سدهای این استان با پیشرفت‌های فیزیکی متفاوت در دست اجرا هستند و اجازه نداده‌ایم مشکلات و تنگناهای موجود منجر به تعطیلی و رکود پروژه‌های عمرانی در حوزه سد سازی شود.
علی محمدی ادامه می‌دهد: پیگیری‌های گسترده‌ای که برای به سرانجام رسیدن طرح‌های سدسازی انجام شده که بیانگر عزم و توجه دولت به این بحث است و انتظار می‌رود با بهره‌برداری از پروژه‌های در دست اجرا هدف‌های تعیین شده در این زمینه محقق شود.
به گفته محمدی، به سرانجام رسیدن سدهای در دست ساخت نقشی مهم در مهار روان‌آب‌ها، کنترل سیلاب‌های مخرب و کاهش خسارت‌های وارده به تاسیسات، جاده‌ها و بناهای پایین دست دارد و موجب تامین آبی پایدار برای بهره‌برداران در فصل‌های خشکسالی می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر براین اعتقاد است که با ساخت و توسعه شبکه‌های آبیاری و زهکشی و اجرای سدهای در دست اجرا، ضمن برخورداری استان از آبی به مراتب با کیفیت تراز منابع زیر زمینی، این استان می‌تواند به قطب تولیدات کشاورزی با رویکردهای نوین و محصولات پربازده تر تبدیل شود.
بهره برداری از سدها موجب بهبود و رونق شرایط کشاورزی، حمل و نقل، تجارت، صنایع تبدیلی و بسته‌بندی، رونق گردشگری در محدوده تاسیسات آبی، ایجاد اشتغال مستقیم، تثبیت جمعیت، جلوگیری از مهاجرت و صیانت از منابع آب را به دنبال دارد.
سد خائیز در بهار ۱۴۰۰ بهره برداری می‌شود
سد خائیز تنگستان از جمله سدهای با هسته رسی است که عملیات اجرایی آن در سال ۹۷ با هدف تامین آب بخش کشاورزی (نخیلات)، حقابه‌های زیست محیطی رودخانه خائیز، تامین آب بخشی از شبکه آبیاری و نخیلات زهکشی اهرم، بهبود اقتصاد کشاورزان و کنترل سیلاب در شهرستان تنگستان آغاز شد.
با بهره‌برداری از سد خائیز آب مورد نیاز ۶۷۰ هکتار از نخیلات زیر پوشش شبکه آبیاری اهرم تامین و موجب افزایش راندمان آبیاری و کیفیت محصولات کشاورزی می‌شود.
به گفته معاون طرح و توسعه شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر تاکنون برای اجرای این سد ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار که بیشتر از محل اعتبارات سفر رئیس جمهوری به استان بوده، هزینه شده‌است.
جمشید تویل ادامه می‌دهد: سد خائیز با ارتفاع ۳۶ متر و حجم مخزن ۱۶ میلیون مترمکعب سالانه چهارمیلیون مترمکعب آب در اختیار بخش کشاورزی شهرستان تنگستان قرار می‌دهد.
وی با اشاره به تکمیل سیستم انحراف آب سد خائیز به طول ۲۱۰ متر می‌گوید: با توجه به پیشرفت فیزیکی ۸۵ درصدی این سد انتظار می‌رود تا پایان فصل بهار بدنه آن آماده افتتاح شود.
اجرای سدهای باغان و دشت پلنگ از محل فاینانس خارجی
از سال ۱۳۹۳ روش‌های تامین مالی مختلفی برای طرح‌های کل کشور از جمله در وزارت نیرو مطرح و ۳۰ تا ۴۰ طرح اولویت‌دار مشخص شد که در نهایت از این شمار پنج طرح انتخاب و از این مجموع ۲سد دشت پلنگ و باغان در استان بوشهر به مرحله فاینانس خارجی رسید.
سد دشت پلنگ از بزرگترین پروژه‌های شهرستان دشتی استان بوشهر به شمار می‌رود که با هدف تامین آب آشامیدنی مورد نیاز جمعیت روستایی، شهری و صنعت، تنظیم و کنترل جریان‌های نابهنگام، سیلاب‌های رودخانه دشت پلنگ و بهبود زمین‌های کشاورزی پائین دست جنوب استان طراحی و از طریق فاینانس خارجی از کشور چین در دست اجراست.
به گفته تویل، ساخت سد مخزنی دشت پلنگ یکی از برنامه‌های مهم دولت برای عمران و آبادانی شهرستان دشتی است که عملیات اجرایی آن در سال ۹۷ آغاز و درزمان حاضر با تامین ۳۲۵ میلیون یوآن فاینانس خارجی با ۱۵ درصد پیشرفت فیزیکی فعال است.
سد مخزنی دشت پلنگ از نوع ترکیب خاکی و بتنی با ارتفاع ۵۶ متر، طول تاج یکهزار و ۳۰ متر و حجم مخزن آن ۱۵۰ میلیون مترمکعب است که می‌تواند سالانه ۴۷ میلیون مترمکعب آب تنظیمی برای مصارف آشامیدنی، صنعت، کشاورزی و حقابه‌های زیست محیطی را تامین می‌کند.
سد باغان از نوع بتنی غلتکی با ارتفاع ۵۶ متر و طول تاج ۳۱۱ متر با ظرفیت ۳۲ میلیون مترمکعب است که عملیات اجرایی آن از سال ۹۲ با مشارکت بخش صنعت (شرکت ملی گاز) آغاز و در زمان حاضر سیستم انحراف آب این سد شامل فرازبند، گالری انحراف آب و دایک جانبی به ارتفاع ۳۰ متر تکمیل شده است.
با تکمیل سد باغان، علاوه بر کنترل سیلاب‌های مخرب و جلوگیری از خسارت به پایین دست، آب پایداری در اختیار بخش‌های مختلف از جمله محیط زیست، شرب، کشاورزی و صنعت قرار می‌گیرد.
سد باغان در شهرستان جم استان بوشهر قرار دارد و آب آن به ۲ شهرستان جم و دشتی می‌رسد به نحوی که آب آشامیدنی بخش ریز جم و آب بخش کشاورزی شهرستان دشتی را تامین و ۳۳۳ میلیون یوآن فاینانس خارجی دارد که تامین و با ۴۳ درصد پیشرفت فیزیکی انتظار می‌رود در سال ۱۴۰۱ به بهره برداری برسد.
تویل ادامه داد: ۱۵ درصد اعتبارات مورد نیاز سدهای باغان و دشت پلنگ از محل اعتبارات داخلی به موزات تامین اعتبار فاینانس خارجی تامین و هزینه می‌شود.
ابر پروژه سد دالکی
سد مخزنی دالکی روی رودخانه‌ای به همین نام احداث و از مصوبه‌های سفر استانی رئیس جمهوری در سال ۹۳ به استان بوشهر است که در فاز نخست این پروژه احداث فرازبند (ارتفاع ۶۰ متر و حجم خاکریزی ۵۸۰ هزار مترمکعب) کانال هدایت آب به ورودی تونل‌ها و سامانه خروجی تونل‌های انحراف آب در دست ساخت است.
هدف از اجرای این پروژه تأمین آب مورد نیاز ۱۲هزار و ۷۵۰ هکتار از نخلستان‌های دالکی، دهقاید، منطقه وحدتیه، بخش سعدآباد و بخشی از حقابه رودخانه حله است که با ظرفیت مخزن ۲۷۰ میلیون مترمکعبی و حجم قابل برنامه‌ریزی ۴۳۵ میلیون مترمکعب در سال در دست اجراست.
در زمان حاضر کار سد دالکی در جبهه‌های مختلف کاری در دست اجرا است و با تامین مالی انجام شده این پروژه ۳۵ درصد پیشرفت فیزکی دارد همچنین در سال گذشته آب وارد تونل و سیستم انحراف آن که از سخت‌ترین بخش‌های پروژه است اجرا و کار ساخت بدنه و خاکریزی آن آغاز شده‌است.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه ای بوشهردرباره منابع تامین مالی سد دالکی می‌گوید: امسال ۹۰۰میلیارد تومان از محل بودجه عمومی،۲ قرار داد تامین مالی۷۰ و ۱۸۰ میلیارد تومانی از محل فاینانس داخلی و استفاده از تسهیلات بانکی هستیم که با تزریق این اعتبارات روند اجرای پروژه سرعت می‌گیرد.
به گفته تویل پروژه سد دالکی با اعتبار بیش از یکهزار و ۲۰۰ میلیارد تومان به عنوان یک ابر پروژه به شمار می‌رود و جزو محدود سدهایی است که شبکه پایاب آن احداث شده و این باعث افزایش راندمان آبیاری و تامین آب پایدار می‌شود.
وی در باره شبکه آبیاری زهکشی دالکی گفت: این شبکه آبیاری بیش از ۲ میلیون اصله نخل را زیر پوشش دارد که عملیات اجرایی آن در دهه ۷۰ آغاز و با ۳۰ درصد پیشرفت متوقف شده بود که در هشت سال گذشته با سرمایه گذاری ۸۰ میلیارد تومان بیش از ۵۰ درصد شبکه تکمیل و پیشرفت فیزیکی آن به بالای ۹۷ درصد می‌رسد.
تویل ادامه می‌دهد: از ۴۳۵ میلیون مترمکعب حجم قابل برنامه‌ریزی سد دالکی ۳۳۰ میلیون مترمکعب مربوط به کشاورزی و مابقی مربوط به زیست محیطی و شرب است.
درزمان حاضربارش‌ها بدون استفاده وارد دریا می‌شود این درحالی است که نخلداران برای آبیاری نخیلات خود در شبکه پایاب سد دالکی در فصل‌های گرم سال به این آب نیاز دارند که با احداث سد دالکی این ذخیره انجام و امکان آبیاری نخیلات و تامین آب پایدار و مطمئن فراهم می‌شود.
سد ارغون شهر ” کلمه ” در شهرستان دشتستان از جمله سدهای کوچکی است که عملیات اجرایی آن با ۴۰ میلیارد تومان اعتبار از محل اعتبارات وزارت نیرو و استانی هفته دولت سال ۹۸ آغاز شد.
شهر کلمه و روستاهای همجوار آن یکی از مناطق دچار چالش آبی در استان بوشهر است که تلاش شده با احداث سد ارغون این مشکل برطرف شود و با تکمیل این پروژه ضمن تقویت سفره‌های زیر زمینی و چاه‌های آب آشامیدنی منطقه، مشکل آب این شهر تا ۱۵ سال آینده برطرف شود.
بند ذخیره آبی ارغون به منظور تنظیم روان آب‌های سیلابی، ذخیره و تامین آب مورد نیاز شهر کلمه و روستاهای همجوار با ارتفاع ۲۱ متر، طول تاج ۲۳۰ متر و عرض تاج ۶ متر در دست ساخت است.
به گفته تویل حجم مفید مخزن بند ذخیره‌ای ارغون ۱.۸میلیون مترمکعب است و برای ساخت این بند قریب به ۵۰ هزار متر مکعب بتن ریزی انجام می‌گیرد حجم آب تنظیمی این بند ذخیره ۲۴ هزار مترمکعب، سرریز پنج هزار مترمکعب و تبخیر۳۹ هزار مترمکعب برآورد شده‌است.
وی با بیان اینکه پیشرفت فیزیکی سد ارغون کلمه در زمان حاضر ۸۵ درصد است و تا ۲ ماه آینده به بهره برداری می‌رسد، یادآور شد: نیاز آبی شهر کلمه در سال ۱۴۰۰ یکهزار مترمکعب است که با این سد تامین آب شرب آن منطقه به نقطه پایداری می‌رسد.
سد اخند درشهرستان عسلویه با هدف کنترل سیلاب‌های فصلی و تبدیل تهدید خطر به فرصت و استفاده از حدود ۲ میلیون متر مکعب جریان آب برای مصارف آشامیدنی، کشاورزی و تغذیه آبخوان پایین دست تعریف و عملیات اجرایی آن در هفته دولت سال ۹۷ آغاز شد.
حوضه آبریز اخند با ۴۵ کیلومتر مربع مساحت، سالانه بیش از ۲ میلیون و ۴۰۰هزار متر مکعب روان آب تولید می‌کند و هر سال شاهد وقوع سیلاب‌های مخرب و بروز خسارت به مناطق مسکونی، تاسیسات زیربنایی، زمین‌ها و املاک مجاور آن می‌شود.
سد اخند با ارتفاع ۴۱متر، طول تاج ۱۱۳ متر و حجم مخزن ۱.۹ متر مکعب از نوع بتنی با اعتبار ۴۵ میلیارد تومان طراحی شده و در زمان حاضر ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و با تامین مالی تلاش می‌شود در همین دولت مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
مزایای بهره‌برداری از سه سد تنگ ارم، قیزقلعه و سنا
بخش ارم یکی از مناطق خوش آب و هوا با قابلیت دامداری شهرستان دشتستان است که با توجه به برداشت‌های بی رویه، کاهش شدید ذخایر آب‌های زیر زمینی و مشکل کمبود آب آشامیدنی، معیشت مردم با مشکل روبرو شده بود در این ارتباط سد مخزنی تنگ ارم در سال ۹۷ با همت دولت تدبیر و امید در بخش ارم شهرستان دشتستان و در فاصله ۱۰ کیلومتری شرق شهر تنگ ارم احداث و مانع از خالی شدن منطقه از سکنه شد.
شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر برای احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی و استفاده از روان آب‌های فصلی مطالعه ساخت سد تنگ ارم با هدف تامین آب آشامیدنی اضطراری بخش ارم را در دستور کار قرار داد.
سد تنگ ارم به منظور تامین آب شرب مورد نیاز ۲۱ هزار نفر با میزان تخصیص ۲ میلیون متر مکعب در سال برای افق سال ۱۴۱۵ اجرا شد و این سد تا ۲۰ سال آینده پاسخگوی نیاز آب شرب منطقه است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر سد تنگ ارم با اعتباری معادل ۱۹ میلیارد تومان از محل اعتبارات استانی و از نوع سنگ و سیمانی با پوشش بتن با حجم مخزن ۴.۳ میلیون مترمکعب، ارتفاع ۳۱ متر و طول تاج ۱۹۹ متر و عرض تاج چهار متراحداث و در ۲ سال اخیر، سالانه در ۲ مرحله سرریز داشته است.
عملیات اجرایی سد ذخیره و تغذیه مصنوعی قیز قلعه در منطقه دشت پلنگ شهرستان دشتی در سال ۹۵ آغاز وسال ۹۸ در قالب پروژه‌های پویش الف – ب ایران با وجود شرایط خاص اقتصادی که تاثیر بسزایی بر پروژه‌های عمرانی دارد مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
منطقه دشت پلنگ شهرستان دشتی یکی از مناطق دارای پتانسیل کشاورزی استان بوشهر است و این منطقه دارای اقتصاد کشاورزی محور است و حیات بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار سطح زیر کشت این دشت وابسته به برداشت آب از ۱۲۰ حلقه چاه است.
محمدی بیان کرد: برداشت مستمر و بیش از توان آبخوان موجب افت سالانه ۱.۲ متری سطح ایستایی منطقه دشت پلنگ شده‌است، به طوریکه در۱۲ سال اخیر سطح آب‌های زیرزمینی این دشت ۱۳ متر افت داشته‌است.
وی ادامه می‌دهد: همچنین محدوده دشت پلنگ به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و زمین شناختی فاقد جریان آب دائمی است و سیلاب‌های فصلی و زمستانی که در این دشت رخ می‌دهد بدون استفاده، از این حوضه آبریز خارج می‌شود.
طرح توسعه سد مخزنی سنا در دهه ۷۰ به عنوان یکی از طرح‌های مهم و تاثیرگذار درتامین آب کشاورزی منطقه دشتی احداث شد، حجم آبگیری این سد ۶۰۰ میلیون مترمکعب بود که اکنون به ۱.۲ میلیون مترمکعب افزایش یافته و از سدهای تاثیرگذار در وضعیت تامین آب و تغذیه سفره‌ها آب زیرزمینی در این شهرستان است.
شهرستان دشتی از مناطق مهم کشاورزی استان بوشهر در زمینه تولید گندم، گوجه فرنگی، محصولات گلخانه ای و کنار پیوندی است.
به گفته محمدی ظرفیت سد سنا ۶۰۰ هزار مترمکعب بود که با چهار میلیارد تومان اعتبار و ایجاد سرریز بر آن حجم این سد به ۱.۲ میلیون مترمکعب افزایش یافت و به این صورت موجب پایداری آب آشامیدنی، افزایش ظرفیت آبخوان و بهبود کشاورزی منطقه شد.
بوشهر با توجه به اقلیم خاصی که دارد استانی تشنه و نیاز آبی فراوانی در بخش کشاورزی و آشامیدنی دارد به طور قطع با بهره‌برداری از این سدها روان‌آب‌ها به جای تهدید به فرصت تبدیل و موجب رونق اقتصادی گسترده‌ای در استان می‌شود.
در زمان حاضر سد مخزنی رئیسعلی دلواری، و سدهای تنگ ارم، قیزقلعه و سنا، چهار سد انحرافی ( سعدآباد، شبانکاره، سرقنات و اهرم)، چهار ایستگاه پمپاژ (کلل، وحدتیه، دهقائد و نخلستان) و هفت شبکه آبیاری زهکشی در استان وجود دارد که این تاسیسات آبرسانی ۳۵ هزار هکتار زمین کشاورزی را زیر پوشش دارد که ۸۰ درصد آنها نخیلات و ۲۰ درصد نیز شامل زمین‌های کشاورزی است این در حالی است که با بهره برداری از پروژه‌های در دست اجرا امید می‌رود افق جدیدی در تامین آب ایجاد و و نوید بخش رونق، جهش تولید و توسعه اشتغال، گردشگری و مهاجرت معکوس از شهرها به روستاهای این استان در آینده باشد.
Sunday, 22 December , 2024